Στάθης Ευσταθιάδης

Ο Στάθης Ευσταθιάδης γεννήθηκε το 1928 στην Κοκκινιά Κιλκίς. Οι γονείς του, Ιάκωβος και Μυροφόρα, ήρθαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη από το Τσαπίκ και το Αζάτ του Καρς αντίστοιχα, με απώτερη καταγωγή από τα χωριά Ζύμωνα και Ίμερα της Αργυρούπολης. Σύντομα εγκαταστάθηκαν στην Κοκκινιά Κιλκίς, όπου είχαν  ήδη εγκατασταθεί πολλοί ακόμη Τσαπικλήδες. Ο Στάθης, ο Στήσιας, όπως τον ήξεραν όλοι στο Κιλκίς, ήταν ο πρωτότοκος γιος από τα τρία αδέλφια, τη Μαρία και το Νάκο. Έμαθε λύρα σε ηλικία δεκατριών ετών από τον Θόδωρο (Τότο) Ιωαννίδη, γνωστό λυράρη του χωριού του, παρακολουθώντας τον να διδάσκει σε άλλους συγχωριανούς του. Άλλωστε και η μητέρα του Μυροφόρα προερχόταν από οικογένεια μουσικών, καθώς η ίδια τραγουδούσε και τα αδέλφια της έπαιζαν λύρα, τραγουδούσαν και έγραφαν δίστιχα ήδη στο Καρς (Θεόκλητος και Λάζος Νικολαΐδης). Στο Κιλκίς, όπου ο Στάθης τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές, συνάντησε αρκετές φορές σε γλέντι τον θρυλικό Σταύρη Πετρίδη. Εκτός από τα μουσικά ακούσματα του χωριού του, στο Κιλκίς υπήρχε και ο απόηχος του Μουζενίτε Παύλου Ιωαννίδη, γεγονός που επηρέασε τον Στάθη στα αντίστοιχα ακούσματα, ο Σανταίος Γιάννες Τσορτανίκα, ο γιος του Ιμεραίου Σαββέλη Γιακουστίδη κ.ά.

Η έκρηξη της νάρκης που του στέρησε την όραση σε ηλικία 19 ετών, ήταν η αφορμή να μετατρέψει την «αδυναμία» σε δύναμη. Έρχεται με την οικογένειά του πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στις παράγκες και στα καταλύματα που διαμένουν, είναι και το Καραβάν Σαράι, όπου ο Σταύρης Πετρίδης τον επισκέπτεται για παρηγοριά, αλλά η κάθε επίσκεψη μετατρέπεται σε γλέντι όλων των προσφύγων. Το 1949 γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο και την ίδια χρονιά ξεκινά τις θρυλικές εκπομπές «Ποντιακοί Αντίλαλοι» στο Ραδιοφωνικό Σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων Θεσσαλονίκης. Ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα, αναζητώντας μουσικούς πρώτης γενιάς, για να πλαισιώσουν τις εκπομπές του, συλλέγοντας και καταγράφοντας έτσι υλικό ανεκτίμητης ιστορικής, μουσικής και λαογραφικής αξίας. Με αφορμή τις εκπομπές, έρχεται σε επαφή με λυράρηδες και άλλους μουσικούς πρώτης προσφυγικής γενιάς. Αφουγκράζεται προσεκτικά τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής του Πόντου και τις αναδεικνύει στο ραδιοφωνικό βήμα. Γίνεται καρδιακός φίλος με τον Χριστόφορο Χριστοφορίδη (Στοφόρον), τον Χρήστο Αϊβαζίδη (Αϊβάζ), τον Στάθη Βενιαμίδη. Οι εκπομπές του συνεχίζονται για πολλές δεκαετίες, γαλουχώντας δύο γενεές στην ποντιακή παράδοση, αλλά και πολλούς μουσικούς και τραγουδιστές που μαθήτευσαν κοντά του, όπως τον Γιωργούλη Κουγιουμτζίδη από 15 ετών, τον Κώστα Καραπαναγιωτίδη από παιδί κ.ά. Βασικός συνεργάτης του στις ραδιοφωνικές εκπομπές ήταν για πολλά χρόνια ο Χρύσανθος, ο οποίος έπαιξε και σε θεατρικά του έργα.

Ο Στάθης παίζει λύρα και τραγουδά, και επαγγελματικά για ένα διάστημα, με τη συνοδεία της αδελφής του, Μαρίας. Παράλληλα, σπουδάζει Νομική και γίνεται Διδάκτωρ του Συνταγματικού Δικαίου με βαθμό «Άριστα». Δικηγορεί μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Πραγματοποιεί πνευματικά συμπόσια και διαλέξεις (από το 1969 με το «Φάρο Ποντίων» του οποίου υπήρξε ιδρυτής) στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πάνω σε θέματα ιστορικά και λαογραφικά. Οι λαογραφικές αναζητήσεις του επεκτείνονται και στον σημερινό Πόντο, από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80, συνομιλώντας εκεί με ηλικιωμένους που θυμούνται τον ξεριζωμό. Η μετάβασή του στον Πόντο και η γνωριμία του με παλιούς λυράρηδες και τραγουδιστές εκεί (Bahattin Çamuralı, Ali Çinkaya, Erkan Ocaklı κ.ά.) τον οδηγούν σε νέα μουσικά μονοπάτια της παράδοσης. Παίζει λύρες κατασκευασμένες στον Πόντο, ανακαλύπτει δίστιχα ξεχασμένα, μελωδίες άγνωστες στους Ποντίους στον ελλαδικό χώρο και τα καταγράφει λεπτομερώς.

Συνεχίζει τις καταγραφές του και στη Γεωργία -πριν από τη δεκαετία του ΄90- όπου παρέμεινε τέσσερις μήνες για λαογραφικές καταγραφές. Το 1981 εκδίδει «Τα τραγούδια του Ποντιακού Λαού», ένα βιβλίο «ορόσημο» για όσους ασχολούνται με το ποντιακό τραγούδι. Συνέγραψε συνολικά 16 ποντιακά θεατρικά έργα, δύο ποιητικές συλλογές στην ποντιακή διάλεκτο και εξέδωσε τρία cd με καταγραφές από την Ελλάδα και τον σημερινό Πόντο («Τραγούδια του ποντιακού λαού. Με ευθύνη για την παράδοση. Καταγραφή Ι», «Έτερον κι η Λυγερή»- παραγωγή Εν Χορδαίς και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης& Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κιλκίς, «Με ευθύνη για την παράδοση. Καταγραφή ΙΙ» – με τη συμμετοχή των Kahraman Çolak και Kerim Aydin). Για την όλη προσφορά του βραβεύτηκε το 1985 από την Ακαδημία Αθηνών με το πρώτο βραβείο, την Ακαδημία Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού της Γερμανίας, την Π.Ο.Ε. και εκατοντάδες άλλους φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ήταν παντρεμένος με την Ελισάβετ Καρασαββίδου, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τη Μυροφόρα και τον Ιάκωβο.